Έφερε την Εκκλησία στο προσκήνιο. Είχε λόγο κοινωνικό, με σαφές πολιτικό πρόσημο. Επιθυμούσε να είναι ρυθμιστικός παράγοντας της δημόσιας ζωής και πολλές φορές το κατάφερε. Οι παρεμβάσεις του μπήκαν στο μικροσκόπιο της κοινωνικής ζωής, των ΜΜΕ και της δημόσιας κριτικής. Άφησε ένα σαφές αποτύπωμα στην ιστορία, το οποίο εντυπώθηκε στη συλλογική μνήμη και ακόμα συζητιέται.
Σαν σήμερα, πριν δέκα χρόνια, στις 28 Ιανουαρίου 2008, ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος έφυγε από τη ζωή στα 69 του χρόνια και αφού είχε διανύσει μια δεκαετία στο «τιμόνι» της Ελλαδικής Εκκλησίας. Εξελέγη στο Άρχιεπισκοπικό Θρόνο στις 28 Απριλίου του 1998, μετά από μια «προεκλογική» εκστρατεία η οποία σημαδεύτηκε από έντονες αντιπαραθέσεις με τον κυριότερο αντίπαλό του, τότε μητροπολίτη Θηβών, νυν Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Ιερώνυμο
Γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 17 Ιανουαρίου 1939 και ήταν γιος του Κωνσταντίνου και της Βασιλικής Παρασκευαΐδη, προσφύγων. Η οικογένειά του καταγόταν από την Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης και εγκαταστάθηκε στην Ξάνθη μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης. Σε ηλικία 2 ετών, μετά την εμπλοκή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1941, η οικογένειά του μετακόμισε για λόγους ασφαλείας στην Αθήνα, όπου ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος έζησε μέχρι την ηλικία των 35 ετών.
«Σπλάχνο» της Χρυσοπηγής, μιας ισχυρής εκκλησιαστικής αδελφότητας στην οποία συμπεριλαμβάνονται ο πρώην Πειραιώς Καλλίνικος, άλλοτε ισχυρός μητροπολίτης, ο Καλαβρύτων Αμβρόσιος, ο Σάμου Ευσέβιος και ο Δημητριάδος Ιγνάτιος, που είχε σημαντική παρέμβαση στα εκκλησιαστικά πράγματα και εξέλεξε ιεράρχες σε «νευραλγικές» θέσεις, με αποκορύφωμα την άνοδο του Χριστόδουλου στον αρχιεπισκοπικό Θρόνο.
Η Χρυσοπηγή έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκκλησιαστική ζωή μετά τη μεταπολίτευση και αποδυναμώθηκε με την «απόσυρση» του πρώην Πειραιώς Καλλίνικου και το θάνατο του Χριστόδουλου.
Οι πιο έντονες στιγμές της δεκαετούς ποιμαντορίας του ήταν η ρήξη του με την Πολιτεία για το θέμα των ταυτοτήτων που κορυφώθηκε με ένα συλλαλητήριο το 2000 και η κρίση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο για το θέμα των Νέων Χωρών, που έφτασε στα όρια του σχίσματος.
Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος κατηγορήθηκε για εκκοσμίκευση της Εκκλησίας:Ποτέ άλλοτε τα φώτα των ΜΜΕ δεν είχαν στραφεί σε ένα εκκλησιαστικό αρχηγό, ίσως όμως και το προσιτό προφίλ που είχε διαμορφώσει, να ήταν αυτό που τον έκανε τόσο λαοφιλή και – με κοσμικούς όρους – «σταρ».
Το Reader θυμάται σταθμούς από την πορεία του μακαριστού Χριστόδουλου. Στιγμές που συζητήθηκαν, που δίχασαν ίσως, που γέννησαν δημόσιες συζητήσεις, που έγιναν πρωτοσέλιδα.
Η προτροπή: «Ελάτε στην εκκλησία όπως είστε, με το σκουλαρίκι – Σας πάω!»
Από το πρώτο διάστημα της ανάρρησής του στον αρχιεπισκοπικό Θρόνο, ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος μίλησε με αντισυμβατικό τρόπο. Κάλεσε τους νέους να έρθουν στην Εκκλησία «όπως είναι». Η φράση «σας πάω» έγινε… σλόγκαν και έμεινε στη δημόσια σφαίρα για χρόνια.
Οι τοποθετήσεις κατά της παγκοσμιοποίησης
Οι λόγοι του Αρχιεπισκόπου κατά της παγκοσμιοποίησης ήταν «πύρινοι». Εκφράστηκε πολλές φορές κατά των «Φράγκων» όπως έλεγε, μίλησε για ζώπυρα και υπέρ της παράδοσης. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές του φράσεις ήταν το 2002 όταν είπε σχηματικά για το κρέας «που γίνεται κιμάς και παίρνει ό,τι σχήμα θέλουν οι άλλοι».
«Έχεις ένα κομμάτι κρέας και το κάνεις κιμά και τον κιμά τον κάνεις σουτζούκι, τον κάνεις κεφτέ, τον κάνεις ό,τι σχήμα θέλεις .Εσείς τι προτιμάτε να έχετε τη σταθερότητα ενός κομματιού κρέατος ή να είσαστε σαν τον κιμά;», είχε πει.
Η κρίση για τις ταυτότητες
Το θέμα της αναγραφής ή όχι του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες αποτέλεσε τη βασικότερη αιτία για τη γέννηση μιας βαθύτατης κρίσης μεταξύ της Εκκλησίας και της Πολιτείας.Η σύγκρουση πήρε μεγάλες διαστάσεις, με πύρινες δηλώσεις κυρίως εκ μέρους του Αρχιεπισκόπου. Η ρήξη κορυφώθηκε το 2000 με τη διοργάνωση ενός συλλαλητηρίου, στο οποίο ο Αρχιεπίσκοπος είπε την περιβόητη φράση «Όποιος απλώνει το χέρι του στην Εκκλησία, του ξεραίνεται!».
Η θρυαλλίδα ήταν η δήλωση του τότε υπουργού Δικαιοσύνης Μιχάλη Σταθόπουλου, ότι το θρήσκευμα αποτελεί προσωπικό δεδομένο και η αναγραφή του στην αστυνομική ταυτότητα έρχεται σε αντίθεση με σχετικό νόμο που ίσχυε από το 1997. Η αντίδραση του Αρχιεπισκόπου ήταν οργίλη, καθώς ζήτησε αμέσως δημοψήφισμα.
Τον Ιούνιο του 2000 διοργανώνεται η μεγάλη λαοσύναξη της Αθήνας όπου ο μακαριστός Χριστόδουλος ανέμισε στο Σύνταγμα το λάβαρο της Επανάστασης του 1821, που έφερε από την Ιερά Μονή Αγίας Λαύρας. «Πιστέ και αγαπημένε λαέ, δεν ήλθα να σας διεγείρω. Ήλθα να σας εξηγήσω. Δεν ήλθα να σας φανατίσω. Ήλθα να σας ενημερώσω» είχε πει με τρεμάμενη φωνή.
Οι φράσεις «οι καταστάσεις αλλάζουν δόξα σοι ο Θεός» και η «Δεξιά του Κυρίου»
Το 2004, λίγο μετά την εκλογή του Κώστα Καραμανλή στην εξουσία, κατά την πρώτη τους συνάντηση, του είπε «δόξα σοι ο Θεός, οι καταστάσεις αλλάζουν»! Η φράση αυτή προκάλεσε τριγμούς και πλήθος αντιδράσεων στην ιεραρχία και στην τότε αντιπολίτευση.
Ήταν πάντως ενδεικτική ότι τελείωνε μια περίοδος κρίσης με την «άβολη» συνύπαρξή του στη δημόσια ζωή με τον Κώστα Σημίτη.
Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο μακαριστός Χριστόδουλος, είχε πει ακόμα μια φράση με σαφείς, σαφέστατες πολιτικές αιχμές: «Στο τέλος, η παντοδύναμη Δεξιά του Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαός».
Η κρίση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο
Το θέμα των Νέων Χωρών, των μητροπόλεων δηλαδή στα εδάφη που μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους προσαρτήθηκαν στην ελληνική επικράτεια, προκάλεσαν βαθιά κρίση μεταξύ Ελλαδικής Εκκλησίας και Πατριαρχείου.
Οι Νέες Χώρες είναι οι μητροπόλεις της Βορείου Ελλάδας και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και πνευματικά υπάγονται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο αλλά διοικητικά στην Εκκλησία της Ελλάδος: Το πρόσωπο του Οικουμενικού Πατριάρχη μνημονεύουν εν πρώτοις οι επίσκοποί τους και σε εκείνου το όνομα τελείται η θεία λειτουργία.
Αυτές είναι: Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης (με έδρα την Κοζάνη), 2) Μητρόπολη Κασσανδρείας (με έδρα τον Πολύγυρο της Χαλκιδικής), 3) Θεσσαλονίκης, 4) Δράμας, 5) Σιδηροκάστρου (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Σερρών), 6) Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας (με έδρα τη Φλώρινα), 7) Λαγκαδά (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Θεσσαλονίκης), 8) Πολυανής και Κιλκισίου (με έδρα το Κιλκίς), 9) Σισανίου και Σιατίστης (με έδρα τη Σιάτιστα του Νομού Κοζάνης), 10) Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου (με έδρα την Καβάλα), 11) Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς (με έδρα την Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης), 12) Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως (με έδρα τον Δήμο Νεαπόλεως της Θεσσαλονίκης), 13) Ζιχνών και Νευροκοπίου (με έδρα τη Νέα Ζίχνη των Σερρών), 14) Μαρωνείας και Κομοτηνής (με έδρα την Κομοτηνή), 15) Αλεξανδρουπόλεως, 16) Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου (με έδρα την Παραμυθιά), 17) Ιωαννίνων, 18) Γρεβενών, 19) Χίου, Ψαρών και Οινουσών, 20) Νικοπόλεως και Πρεβέζης, 21) Ιερισσού, Αγίου Ορους και Αρδαμερίου (με έδρα την Αρναία Χαλκιδικής), 22) Σερρών και Νιγρίτης, 23) Μηθύμνης (με έδρα την Καλλονή Λέσβου), 24) Ελευθερουπόλεως (με έδρα τον ομώνυμο δήμο του Νομού Καβάλας), 25) Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας (με έδρα την Εδεσσα), 26) Κίτρους και Κατερίνης, 27) Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος, 28) Μυτιλήνης, Ερεσσού και Πλωμαρίου, 29) Λήμνου (με έδρα τη Μύρινα της Λήμνου), 30) Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου (με έδρα τη Γουμένισσα του Νομού Κιλκίς), 31) Βεροίας και Ναούσης, 32) Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης (με έδρα το Λελβινάκι των Ιωαννίνων), 33) Ξάνθης και Περιθεωρίου, 34) Ελασσόνος, 35) Σάμου και Ικαρίας και 36) Καστορίας.
Το ποιος θα μνημονεύεται πρώτος ήταν η αιτία για μια βαθιά πληγή στις σχέσεις μεταξύ μητρός και θυγατρός Εκκλησίας.
Ο… εμφύλιος κράτησε σχεδόν 11 μήνες και έληξε τον Μάιο του 2004, αφού πρώτα το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε επιβάλει στο μακαριστό Χριστόδουλο διαγραφή από τα Δίπτυχα της Εκκλησίας και το επιτίμιο της ακοινωνησίας.
Η κρίση είχε αρχίσει τυπικά τον Ιούνιο του 2003 όταν ο Μητροπολίτης Ζιχνών κ. Ιερόθεος κατά την τελετή της ενθρονίσεώς του δεν μνημόνευσε τον Οικουμενικό Πατριάρχη αλλά τον – παριστάμενο – Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο.
Λίγες ημέρες μετά, ο Οικουμενικός Πατριάρχης ζητά να εγκρίνει τον κατάλογο των υποψηφίων για τις μητροπόλεις των Νέων Χωρών, όπως ορίζει η Πράξη του 1928 με την οποία οι μητροπόλεις των Νέων Χωρών είχαν παραχωρηθεί στην Ελλαδική Εκκλησία. Μετά από σχεδόν 1,5 μήνα, ο κατάλογος αποστέλλεται όχι όμως προς έγκριση αλλά προς ενημέρωση. Ακολουθεί «πόλεμος» επιστολών μεταξύ Αγίας Φιλοθέης και Φαναρίου.
Τον επόμενο Απρίλιο γίνονται εκλογές σε τρεις μητροπόλεις των Νέων Χωρών χωρίς την έγκριση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Η κρίση παίρνει τόσο μεγάλες διαστάσεις που καταλήγει στην επιβολή ακοινωνησίας στον μακαριστό Χριστόδουλο από το Φανάρι. Η κρίση λήγει με την παρέμβαση κυρίως του υπουργείου Παιδείας, αλλά οι πληγές και η καχυποψία δεν φεύγουν…
Το τέλος
Τον Ιούνιο του 2007 ο μακαριστός Χριστόδουλος εισήχθη στο Αρεταίειο για επέμβαση αντιμετώπισης ειλεού. Λίγες ημέρες μετά ανακοινώθηκε ότι ο Αρχιεπίσκοπος πάσχει από νεοπλασία. Μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο συζητείται η μεταμόσχευση ήπατος. Τον Αύγουστο του 2007 αναχώρησε για το Μαϊάμι όπου είχε προγραμματιστεί να κάνει μεταμόσχευση ήπατος από τον κορυφαίο Έλληνα χειρουργό Ανδρέα Τζάκη. Το μόσχευμα βρέθηκε περίπου 2 μήνες μετά αλλά οι νεοπλασίες είχαν επεκταθεί και το ιατρικό πρωτόκολλο δεν επέτρεπε τη μεταμόσχευση.
Ο Αρχιεπίσκοπος επέστρεψε στην Αθήνα και παρέμεινε στο σπίτι του για νοσηλεία, αρνούμενος να πάει σε νοσοκομείο. Από τα Χριστούγεννα και μετά επιδεινώθηκε ραγδαία.
Στις 5:15, ξημερώματα Δευτέρας 28 Ιανουαρίου 2008, ο Αρχιεπίσκοπος εκοιμήθη…
