Παπαπαντελής Νικήτας
Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής
Γενικός Γραμματέας Συνδέσμου Προπονητών Έβρου
Από τότε που η Αλεξανδρούπολη άρχισε να λειτουργεί με την αστική της μορφή, πολύ πριν από την ενσωμάτωση, οι γειτονιές και οι χωματόδρομοι αποτέλεσαν τα πρωταρχικά κύτταρα για όλο το φάσμα των αθλητικών δραστηριοτήτων (κυρίως για το ποδόσφαιρο), όπου λειτούργησαν ως τόποι συγκέντρωσης της ποδοσφαιρόφιλης νεολαίας της πόλης. Σχεδόν οι ίδιοι χώροι όπως διαμορφώθηκαν προπολεμικά, παρέμειναν και αξιοποιήθηκαν ως ποδοσφαιρικές αλάνες και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1950-1970), αποτελώντας πολιτισμικά, κοινωνικά και αθλητικά «καταφύγια», σημεία συνάντησης και επικοινωνίας διακριτών πληθυσμιακών ομάδων (μαθητών, προσφύγων, εργατών κ.ά.).
Παρατηρώντας κανείς την αθλητική εικόνα της Αλεξανδρούπολης με τις τρεις ισχυρές ποδοσφαιρικές ομάδες («Γ.Σ.ΕΡΜΗΣ», «ΜΓΣ ΕΘΝΙΚΟΣ», Γ.Σ. «ΔΟΞΑ»), ένα Δημοτικό Στάδιο και αρκετές αλάνες και γειτονιές, μπορεί εύκολα να αντιληφθεί τις συνθήκες εκείνες, που συνετέλεσαν στη διάχυση της αθλητικής πρακτικής στην πόλη την προπολεμική περίοδο και μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (από τη δεκαετία του ’20 και μέχρι τη δεκαετία ’50-’60 και εν μέρει του ’70). Η διάχυση αυτή εξαπλώνεται με ιδιαίτερη ταχύτητα πέρα από τον σωματειακό οργανωμένο αθλητισμό στις ανεπίσημες ποδοσφαιρικές ομάδες και αλάνες της γειτονιάς και της παρέας .
Φώτο. Πρωτομαγιά 1958, προς Μαΐστρο για μπάλα: Από αριστερά στο ποδήλατο ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΡΑΔΟΥΜΑΝΙΔΗΣ, δίπλα και όρθιοι: ΜΑΝΩΛΗΣ ΓΙΑΓΟΥΡΤΑΣ , δίπλα και πίσω : ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ,ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΠΑΚΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ, και ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ ΚΟΥΛΗΣ. καθισμένοι: ΗΛΙΑΣ ΚΑΡΑΜΑΝΙΔΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΣΙΚΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ (αρχείο Αλεπάκος Γ.)
Για το ποδόσφαιρο της αλάνας, ιδιαίτερα στη μεταπολεμική Αλεξανδρούπολη, ο νομικός και ιστορικός Θ. Ορδουμποζάνης αναφέρει: «Είχα τη μεγάλη τύχη και χαρά να μεγαλώσω σε μια πόλη που ήταν γεμάτη από αλάνες, ελεύθερους δρόμους και πλατείες. Αναφέρομαι φυσικά στη μεταπολεμική Αλεξανδρούπολη, στην εποχή που προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον επακολουθήσαντα εμφύλιο. Ήταν η εποχή που ένα πάνινο τόπι στην αρχή και μετά μια λαστιχένια ή και δερμάτινη πολλές φορές μπάλα ποδοσφαίρου μας απορροφούσε στον πολύ ελεύθερο χρόνο που είχαμε τότε. Καθώς τον περισσότερο χρόνο μετά το σχολείο τον περνούσαμε στις αλάνες της κάθε γειτονιάς παίζοντας ποδόσφαιρο, το πιο αγαπημένο και δημοφιλέστερο από πολλά χρόνια πριν, όπως και σήμερα, άθλημα. Ήταν μεγάλη τύχη γιατί μέσα στις αλάνες μεγαλώσαμε και ανδρωθήκαμε. Παίζοντας ποδόσφαιρο με τα παιδιά της γειτονιάς κοινωνικοποιηθήκαμε. Εκεί μάθαμε τι θα πει ομάδα, μάθαμε να διαλέγουμε τον αρχηγό μας… όχι όποιον και όποιον, αλλά αυτόν που πιστεύαμε ότι θα μπορούσε να μας καθοδηγήσει μέσα στο τερέν. Τι θα πει να αγωνίζεσαι για τη νίκη όχι μόνος σου αλλά με την βοήθεια των φίλων σου και συμπαικτών σου! Μάθαμε ποιο είναι το συναίσθημα της ήττας από ομάδα άλλης γειτονιάς και το να αγωνίζεσαι να γίνεις καλύτερος ώστε να πάρεις πίσω σου «το αίμα», όπως λέγαμε τότε, για τις ήττες μας. Μάθαμε πως αν δεν συνεργαστείς και δεν ιδρώσεις δεν μπορείς να έχεις καλά αποτελέσματα και ότι η οργάνωση της ομάδας της γειτονιάς ήταν αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς, αυτοπειθαρχίας και αλληλοεκτίμησης μεταξύ των συμπαικτών μας. Είχα την τύχη, τέλη της δεκαετίας του 1950, με αρκετούς συμμαθητές, και φίλους, να συμμετέχω στην ίδρυση μιας ποδοσφαιρικής ομάδας, που την ονομάσαμε΄΄Real΄΄ από τη φήμη που είχαν τότε οι ποδοσφαιριστές της, όπως ο Πούσκας, ο Ντι Στέφανο, ο Κοπά και άλλοι μεγάλοι της Ισπανικής αυτής ομάδας. Έδρα μας ο απέραντος αυλόγυρος του 1ου Δημοτικού Σχολείου στις δυτικές παρυφές της πόλης. Αφορμή ήταν το να βρεθεί ένας χώρος να συγκεντρώνεται η παρέα μας (οι περισσότεροι στις γειτονιές πέριξ ή πλησίον αυτού σχολείου) και να παίζει «μπάλα». Η αυτοοργάνωση της ομάδας, τα πολλά ταλέντα που είχε στις τάξεις της, η σύμπνοια, η φιλία και η συν εργασία των μελών της, την έφεραν σε πολύ σύντομο χρόνο στη πρώτη θέση όχι μόνο ανάμεσα στις ομάδες των διαφόρων γειτονιών αλλά και των πέριξ χωριών…».
Φώτο. Στην αλάνα της αρμενικής εκκλησίας 1930 η ομάδα «ΝΤΑΡΟΝ» (αρχείο Ορδουμποζάνη Θ.)
Για το ποδόσφαιρο της αλάνας και τους χώρους του στην Αλεξανδρούπολη, ο Κώστας Καργούδης, επί σειρά ετών παράγοντας του «ΜΓΣ ΕΘΝΙΚΟΣ» αναφέρει: «Τον καιρό εκείνο (δεκαετία ’50 και ’60) μεταγραφές παικτών δεν υπήρχαν και οι επίσημες ομάδες της Αλεξανδρούπολης ενίσχυαν το δυναμικό τους με παιδιά που ξεχώριζαν από τις ανεξάρτητες ομάδες στις αλάνες και γειτονιές της πόλης. Τέτοιες ομάδες ήταν: η ΄΄Αστραπή΄΄ από τα Καραγατσιανά, ο ΄΄Ηρακλής΄΄ από την Καλλιθέα, η ΄΄Real΄΄ από το κέντρο της πόλης, η ΄΄Απολλωνιάδα΄΄, τα γυμνάσια και αρκετές άλλες. Οι ομάδες αυτές συμμετείχαν σε ανεπίσημα παιχνίδια και πρωταθλήματα, που διοργάνωναν μεταξύ τους, σε παιχνίδια με τις επίσημες ομάδες της πόλης, με ομάδες προσκόπων, τεχνικών σχολών, ομάδες του στρατού και άλλες ομάδες της Θράκης. Οι χώροι διαξαγωγής των αγώνων ήταν οι γειτονιές και οι αλάνες της πόλης. Ενας εξαιρετικός χώρος ήταν η περιοχή που βρίσκεται σήμερα ο ΕΟΤ, από το γήπεδο της Αλεξανδρούπολης μέχρι και τα Κόκκινα Βράχια, κάτω από τον δημόσιο δρόμο και προς τη θάλασσα. Στον χώρο αυτό με τη βροχή του φθινοπώρου έβγαινε ένα χορταράκι, που θα το ζήλευαν σήμερα και γήπεδα ομάδων Α΄ Εθνικής κατηγορίας. Η αυλή του 1ου Δημοτικού Σχολείου, λόγω της μεγάλης της έκτασης, έδινε τη δυνατότητα στις ανεξάρτητες ομάδες να παίζουν άνετα τα παιχνίδια τους και με προσέλευση αρκετών θεατών. Μια αλάνα που κυριαρχούσαν κυριολεκτικά οι μαθητές ήταν αυτή του Καπνομάγαζου. Παιρνώντας από εκέι το 1959 σε αγώνα της ΄΄Real΄΄ με το «Γυμνάσιο» (Μεικτή) γινόταν ο χαμός από μαθητές. Φυσικά οι εντάσεις και η αψιμαχίες δεν έλειπαν από τα παιχνίδια αυτά στις αλανες της πόλης, λόγω της απουσίας διαιτητών, εστιών και της μη χάραξης γραμμών …».
Οι ομάδες της αλάνας έχουν το δικό τους αυτόνομο πλαίσιο αναφοράς και λειτουργίας, ανεξάρτητα από εκείνο των επίσημων ομάδων και των αθλητικών αρχών της πόλης. Η αθλητική τους δραστηριότητα αναπτύσσεται ελεύθερα, σ’ ένα ευχάριστο και φιλικό περιβάλλον, της παρέας και της γειτονιάς, με ξεχωριστή δυναμική ανάμεσα στον ανδρικό νεανικό πληθυσμό της πόλης. Μέσα από τις ανεξάρτητες ομάδες οι κάτοικοι της πόλης διεκδικούν την ισότιμη συμμετοχή τους στο δημόσιο βίο, εκφράζοντας κάθε είδους ιδιαιτερότητες (ταξικές, εθνοτικές, πολιτισμικές, πολιτικές κ.ά.). Οι αλάνες και οι γειτονιές της πόλης αποτέλεσαν σημείο συνάντησης και επικοινωνίας διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων και κοινωνικών τάξεων, μαθητές, αστοί, πρόσφυγες, εργάτες κ.ά., ανθρώπων από άλλους τόπους και πατρίδες, με διαφορετική κουλτούρα και πολιτισμό, με θρησκευτικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, χριστιανοί, μουσουλμάνοι, καθολικοί, εβραίοι κ.α. Οι ομάδες της αλάνας μέσω της διάχυσης του αθλητισμού, αναδεικνύονται σε φορείς εθελοντικής συσσωμάτωσης, παρέχοντας τη δυνατότητα ταυτόχρονης συμμετοχής των μελών όλων των πληθυσμιακών ομάδων και τάξεων, υπερβαίνοντας τις ποικίλες φυλετικές, ταξικές, θρησκευτικές, πολιτισμικές και τοπικιστικές διαφορές Οι χώροι αυτοί και οι ομάδες τους συνετέλεσαν στην αρμονική προσαρμογή και κοινωνική απορρόφηση των νέων πληθυσμών, που πλημμύρησαν την Αλεξανδρούπολη τη δεκαετία 1920-΄30.
Μέσα από τις ανεπίσημες ομάδες οι δημιουργοί τους είχαν τη δυνατότητα να μιλήσουν την ίδια γλώσσα, να επικοινωνήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις, σκέψεις και προβληματισμούς, να ψυχαγωγηθούν, να αθληθούν και να προσαρμοστούν ομαλά στο νέο τους κοινωνικό περιβάλλον. Η συμβολή των ομάδων αυτών ήταν καθοριστική στη διάχυση του αθλητισμού στην Αλεξανδρούπολη.
Ο τ. Δήμαρχος Αλεξανδρούπολης Τάσος Σουλακάκης συγκινημένος θυμάται: «…Στα μέσα της δεκαετίας του ΄50, σε ένα επίσημο αγώνα μεταξύ «ΕΘΝΙΚΟΥ» –«ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ» με διαιτητή τον Μπομποτά (γνωστός και αγαπητός κρεοπώλης της πόλης) καταλογίζεται ένα πέναλτι υπέρ του «ΕΘΝΙΚΟΥ» που αμφισβήτησαν έντονα οι φιλοξενούμενοι. Ο θρυλικός Μανώλας ετοιμάστηκε να το εκτελέσει και ο τερματοφύλακας του «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ» (που ήταν και διεθνής) φεύγει από την εστία διαμαρτυρόμενος. Ο Μανώλας, με το ήθος που τον διέκρινε, τον ακέραιο χαρακτήρα και την λεβεντιά του, παίρνει φόρα και πετάει τη μπάλα στις εξέδρες, λέγοντας στον αντίπαλο τερματοφύλακα: ΄΄κύριε, εάν έχετε ήθος, ελάτε στην εστία σας να αναμετρηθούμε΄΄. Σημειώνω ότι ο Μανώλας ξεκίνησε και ανέδειξε το πλούσιο ταλέντο του (φοβερά αθλητικά προσόντα, ταχύτητα και δύναμη και εξαιρετικό σουτ) στις αλάνες με τις ανεπίσημες ομάδες της πόλης. Ήταν φτωχόπαιδο από οικογένεια εξόριστων. Εάν αγωνιζόταν σήμερα, πιστεύω ότι μπορούσε να κάνει και διεθνή καριέρα. Είχα την τιμή, την δεκαετία του ΄50, να αγωνίζομαι στην εντεκάδα του «ΕΘΝΙΚΟΥ» δίπλα στον Μανώλα, αλλά και παίκτης της μεικτής Θράκης. Η αλάνα μάς συγκλόνιζε κυριολεκτικά, μας έδωσε έντονα βιώματα, μας έμαθε τι θα πει συνεργασία, πως να αποβάλλουμε αυτό που μας διχάζει και μας διαιρεί, μας έκανε να τρέχουμε συνεχώς μπροστά, να βλέπουμε με αισιοδοξία το μέλλον, να αγαπήσουμε την πόλη μας, να εργαζόμαστε με ανιδιοτέλεια, συστηματικά και με ζήλο για αυτήν. Αυτό τον αξιακό κώδικα, πιστεύω ότι ακολούθησα και εγώ ως αυτοδιοικητικός, ως Δήμαρχος της Αλεξανδρούπολης …».
Φώτο. Ένα πολυσύνθετο ποδοσφαιρικό ταλέντο υπήρξε ο αμυντικός ογκόλιθος του Γ.Σ. ΕΡΜΗ της επανίδρυσης, Γρηγόρης Κεπεσίδης. Στις εκτεταμένες αλάνες της εξώπολης (Αλή Μπέη) βρήκε την ευκαιρία να εκδηλώσει το ταλέντο του ο Γρηγόρης από το 1946. Έφηβος ακόμη, και ενώ είχε αποφοιτήσει από το Δημοτικό σχολείο, συγκρότησε μαζί με τα άλλα προσφυγόπουλα ποδοσφαιρική ομάδα με το όνομα Π.Ο.Ε. (Ποδοσφαιρικός Όμιλος Εξωπόλεως). Έτσι άρχισε σειρά αγώνων με τις άλλες συνοικιακές ομάδες της εποχής: «ΚΑΛΛΙΘΕΑ», «ΚΑΡΑΓΑΤΣΙΑΝΑ», «ΜΝΗΜΑΤΑΚΙΑ», «ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΔΑ», περιοχή ΗΛΕΚΤΡΟΦΩΤΙΣΜΟΥ («ΑΣΠΙΔΑ») κ.ά. (αρχείο Κυριακίδη Κ.)
Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Δημοσθένη Δούκα: «Τις δεκαετίες του ’60-’70 και στην Αλεξανδρούπολη αναδείχθηκε ένα κοινωνικό φαινόμενο, που αποτέλεσε ισχυρό πυλώνα των τοπικών ταυτοτήτων, κυρίως των πόλεων της ελληνικής περιφέρειας. Οι κοινότητες νέων, έξω και πέρα από νομικές διαδικασίες και γραφειοκρατίες, δημιούργησαν έναν σημαντικό άτυπο θεσμό εκτόνωσης, ψυχαγωγίας, επιμόρφωσης αλλά ιδιαίτερα άσκησης και ανάδειξης του ταλέντου τους: τις ερασιτεχνικές ομάδες ποδοσφαίρου, που είχαν ως πυρήνα τις παρέες και τις γειτονιές… Από τα πρόσωπα που έλαμψαν αυτές τις σπουδαίες εποχές επιθυμώ να αναφέρω τους κεκοιμημένους Θ. Βασιλείου, Δ. Κρεωνά, Δ. Δαμιανόγλου και τους ζώντες θρύλους Δ. Κουκουράβα και Κ. Κυριακίδη. Σηματοδότησαν με το ταλέντο και την προσφορά τους την πορεία της Αλεξανδρούπολης και λειτούργησαν ως φωτεινοί οδοδείκτες για πολλούς».
Φώτο. Η ομάδα της «REAL» το 1962 (αρχείο Κυριακίδη Κ.)
Από τα μέσα της δεκαετίας του ΄70 και εφεξής η έντονη αστικοποίηση και ανοικοδόμηση της πόλης της Αλεξανδρούπολης οδηγεί σε σημαντική μείωση των ελεύθερων χώρων και ως εκ τούτου των αλάνων και της αθλητικής και κοινωνικής τους πρακτικής.
Φώτο. Η ομάδα της Καππαδοκίας το 1960 (αρχείο Κυριακίδη Κ.)
Φώτο. Ο Κοσμάς Λεπτίδης, το κανόνι των γηπέδων της Αλεξανδρούπολης, ο φόβος και ο τρόμος των αντίπαλων τερματοφυλάκων, το καμάρι της ανεπίσημης «ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΔΟΣ» και του «ΕΘΝΙΚΟΥ». Το χαμηλό κέντρο βάρους, η κλειστή του τρίπλα και τα πολύ δυνατά του πόδια (ιδίως το αριστερό) τον κατέστησαν πρώτο σκόρερ του ΕΘΝΙΚΟΥ για πολλά χρόνια.
(αρχείο Κυριακίδη Κ. )
Φώτο. Ο Μανώλης Περιστασινός θεωρείται το μεγαλύτερο όνομα που ανέδειξε το ποδόσφαιρο της Αλεξανδρούπολης. Άφησε εποχή και το όνομα του ή καλύτερα το παρατσούκλι του «Μανώλας». Από μικρή σχετικά ηλικία, άρχισε να παίζει ποδόσφαιρο με τις διάφορες ανεπίσημες ομάδες στις αλάνες που τότε υπήρχαν σε κάθε γειτονιά και από το 1950 εντάσσεται στον «ΕΘΝΙΚΟ». Έφηβος ων και μαθητής του γυμνασίου γράφτηκε ως αθλητής στίβου στην Αθλητική Ένωση Αλεξ/πολης. Ως σφαιροβόλος-δισκοβόλος και ακοντιστής είχε συμμετοχή σε Παμβορειοελλαδικούς αγώνες εφήβων και πρώτη θέση στο ακόντιο.Στη Φωτογραφία Περιστασινός – Ταουξής στον αγώνα «Μικτή Αθηνών – Μικτή Θράκης».
(αρχείο Κυριακίδη Κ.).
Φώτο. Ο Νίκος Παπαδόπουλος (΄΄Κέσλερ΄΄) αρχές της δεκαετίας του ΄70, στον αυλόγυρο του Α΄ Δημοτικού Σχολείου. Πίσω του ο Ι.Ν. Αγίας Κυριακής πριν την ολοκλήρωση των εργασιών για την τελική του μορφή. (αρχείο Παπαδόπουλου Ν. ΄΄Κέσλερ΄΄)
Φώτο. Στην αλάνα του Α΄ Δημοτικού Σχολείου, όταν όλη η πόλη ήταν ένα ποδοσφαιρικό γήπεδο.(πηγή: ΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΛΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ, http://www.oldalexandroupoli.gr/)
Μια ωραία αφήγηση του Δαμιανού Κουκουράβα
«Τάκας ή Σαρμουσάλας;»
«… Ο Κυριακίδης (΄΄Γέρος΄΄) ήταν η ψυχή της ΄΄ΡΕΑΛ΄΄, ο άνθρωπος που συντόνιζε την οργάνωση και τη λειτουργία της ομάδας, τα φιλικά παιχνίδια, τους παίκτες που θα αγωνιστούν, την καταγραφή των αποτελεσμάτων και των σκόρερ κ.ά.. Μάλιστα ζητούσε από τους παίκτες της ομάδας να προσέχουν την εξωγηπεδική τους ζωή και ιδιαίτερα την παραμονή του αγώνα. Σ’ ένα αγώνα που είχαμε κανονίσει στο Α΄ Δημοτικό Σχολείο πρότεινε να μη αγωνιστεί ο Τάκας, διότι υπέπεσε στο παράπτωμα να ξενυχτήσει. Το πρόβλημα ήταν όμως ότι δεν υπήρχε παίκτης να τον αντικαταστήσει. Κάποια στιγμή είδαμε να περνάει τυχαία ο Σαρμουσάλας ο Γιώργος, ένα λαϊκό παιδί, ιδιαίτερα αγαπητό στην πόλη. Χωρίς δεύτερη σκέψη ο Κυριακίδης πρότεινε να παίξει ο Σαρμουσάλας και έτσι αποφασίστηκε να γίνει ψηφοφορία μεταξύ Τάκα –Σαρμουσάλα, την οποία κέρδισε ο Σαρμουσάλας. Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων γελάγαμε ασταμάτητα …».
Φώτο. Στην προπόνηση του «ΕΘΝΙΚΟΥ» το 1969. Διακρίνονται από Αριστερά: Βασιλείου Θεολόγος, Κρεωνάς Δημήτριος, Δαμιανόγλου Δημήτριος και Κουκουράβας Δαμιανός. Όλοι τους εξαιρετικοί παίκτες που αγωνίζονταν στην ανεπίσημη «ΡΕΑΛ» (αρχείο Κουκουράβα Δ.)
