Του Αντώνη Κουφού*
Ο αθλητισμός και η φυσική αγωγή στην αρχαία Ελλάδα είναι αναπόσπαστο και βασικότατο κομμάτι της παιδείας και εντάσσεται στο κοινωνικό γίγνεσθαι του Έλληνα πολίτη. Η ελληνική έννοια της παιδείας σημαίνει την άρρηκτη καλλιέργεια σώματός και πνεύματός για την δημιουργία του καλού-καθαγού ανθρώπου. Η μεγαλύτερη ίσως πνευματική μορφή του αρχαίου κόσμου ο Σωκράτης περνά πολλές ώρες στα Γυμναστήρια της Αθήνας περνώντας τις ιδέες του και ασκώντας την ψυχή και το πνεύμα στην αθλούμενη νεολαία. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που συστηματοποίησαν την αθλητική δραστηριότητα θέτοντας κανόνες , δημιουργούν ένα ιδεολογικό πλαίσιο για την δημιουργία του ιδανικού ανθρώπου (Αιείν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων , προτρέπει στον Όμηρο ο Πηλέας τον Αχιλλέα) και φυσικά μας παραδίδουν την κορυφαία έκφραση του αθλητισμού , τους αγώνες με κυρίαρχο τους Ολυμπιακούς αγώνες . Η Ολυμπία κοιτίδα των Ολυμπιακών αγώνων βρίσκεται στην Δυτική Πελοπόννησο στην εύφορη κοιλάδα που σχηματίζουν οι ποταμοί Κλάδεος και Αλφειός. Εκεί στις ρίζες του Κρόνιου λόφου σε ένα πανέμορφο άλσος από αγριελιές και λεύκες στην Άλτη έκτισαν το ιερό του Ολυμπίου Διός , με τον οποίο συνδέθηκαν οι αγώνες. Αρχή των αγώνων Η αρχή τους χάνεται μέσα στα βάθη των αιώνων και στην αχλή του μύθου. Εδώ ο Δίας κέρδισε στην πάλη τον Κρόνο , ο Απόλλων τον Ερμή σε αγώνα δρόμου και τον Άρη στην πυγμή. Ο Πέλοπας κερδίζει στην αρματοδρομία τον Οινόμαο βασιλιά των Πισατών και παίρνει ως σύζυγο την κόρη του Ιπποδάμειά . Ο Όξυλος με τους Ηρακλείδες έρχεται στην περιοχή και εγκαθίσταται μετά από χρησμό των Δελφών φέρνοντας την λατρεία του Διός . Τέλος ως ιδρυτής των αγώνων φέρεται και ο Ηρακλής ο οποίος καθιέρωσε τον κότινο , το κλαδί αγριελιάς ως βραβείο του νικητή τελώντας τους αγώνες προς τιμή του πατέρα του Δία. Για τους αρχαίους Έλληνες οι αγώνες ανάγονται στα μυθικά χρόνια. Η σύγχρονη έρευνα δεν έχει ακόμη καταφέρει να συμφωνήσει για την χρονολόγηση τους έτσι σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές ως πρώτη Ολυμπιάδα είναι αυτή του 776 π.Χ. καθώς από τότε αρχίζει η καταγραφή τους, με αναδιοργανωτή τον Ιφιτό βασιλέα της Ήλιδας και πρώτο Ολυμπιονίκη τον Κόροιβο στο Στάδιο δρόμο , που ήταν και το μοναδικό αγώνισμα. Σημασία και ακτινοβολία των Αγώνων <<όπως το νερό είναι το πολυτιμότερο από τα στοιχεία, όπως ο χρυσός προβάλλει σαν το ακριβό ανάμεσα σε όλα τα αγαθά και όπως ο ήλιος φωτοβολεί περισσότερο από κάθε άστρο , έτσι και η Ολυμπία λάμπει σκιάζοντας κάθε άλλον αγώνα>> , από την 1η Ολυμπιακή ωδή του Πίνδαρου φαίνεται πως οι Ολυμπιακοί ήταν οι σπουδαιότεροι αγώνες της αρχαιότητάς .Οι νόμοι και οι κανονισμοί των αγώνων γίνονται σεβαστοί από όλους τους Έλληνες . Η τέλεση των αγωνισμάτων ήταν μια ιεροτελεστία και όχι απλό θέαμα καθώς η γυμναστική και η μουσική ήταν δώρα των θεών (Πλάτων Πολιτεία), σε αυτούς διαμορφώνεται το ύψιστο ιδανικό της ευγενούς άμιλλας που θα αποτελέσει την βάση της αγωγής των νέων και θα γίνει το κύριο κίνητρο για την μέγιστη ανάπτυξη του σώματος της ψυχής και του πνεύματός . Το αγωνιστικό στοιχείο καθόρισε σε μέγιστο βαθμό την ανάπτυξη του Ελληνικού πολιτισμού , πράγμα το οποίο φαίνεται από το άγαλμα του << Αγώνος>> στο Ιερό της Ολυμπίας, καθώς ο αγωνιζόμενος πρέπει να βιώνει τις ηθικές και πνευματικές αξίες για να οικοδομήσει τον αγώνα του και να κατακτήσει την νίκη του . Κάθε πόλη θεωρούσε ύψιστη τιμή της να έχει αθλητή νικητή στην Ολυμπία για αυτό δίνονταν κάθε δυνατή βοήθεια στην προετοιμασία τους. Η τεράστια σημασία των αγώνων για τους Έλληνες φαίνεται από το γεγονός πως ενώ ο Λεωνίδας με τους Σπαρτιάτες του άφηναν αμετακίνητοι την τελευταία πνοή τους οι υπόλοιποι Έλληνες τελούσαν την 75η Ολυμπιάδα , κάτι που έκανε τον στρατηγό του Ξέρξη Τριταντέχμη να αναφωνήσει μαθαίνοντας πως αγωνίζονταν μόνο για ένα κλαδί ελιάς << αλίμονο Μαρδόνιε , εναντίων ποίων ανδρών μας οδηγίες να πολεμήσουμε που δεν αγωνίζονται για το χρυσάφι αλλά μόνο για την αρετή>>. Χαρακτήρας των αγώνων. Όλοι σχεδόν οι αγώνες στην αρχαία Ελλάδα είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα , έτσι και στην Ολυμπία κυριαρχούσαν όλο το διάστημα των αγώνων θρησκευτικές γιορτές προς τιμή του Δία . Τα κτίρια που κυριαρχούν στην περιοχή είναι ναοί του Δία και της Ήρας και ο διάκοσμος των κτηρίων και τα αγάλματα έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα με αποκορύφωμα το τεραστίων διαστάσεων χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία που φιλοτέχνησε ο Φειδίας. Στους αγώνες μπορούσαν να λάβουν μέρος μόνο ελεύθεροι Έλληνες πράγμα που μας δείχνει πως υπήρχε εθνική συνείδηση όλων των στενών και άρρηκτων δεσμών που τους ένωναν , κοινή φυλετική καταγωγή, γλώσσα και αλφάβητο , <<κοινοί βωμοί>> . Οι αγώνες είχαν έναν έντονο εθνικό χαρακτήρα ξεπερνώντας τα στενά πλαίσια των πόλεων όπως αποδεικνύεται από την συγκλονιστικότερη στιγμή των αγώνων το 476 π.Χ. στην 76η Ολυμπιάδα όταν χιλιάδες Έλληνες αποθέωναν για ώρες τον Θεμιστοκλή αναγνωρίζοντας την τεράστια συμβολή του στην νίκη κατά των Περσών. Επίσης στους αγώνες υπήρχε σαφής ταξικός χαρακτήρας καθώς λάμβαναν μέρος μόνο ελεύθεροι πολίτες που δεν είχαν διαπράξει φόνο ή ιεροσυλία και φυσικά απαγορευόταν οι παρουσία των γυναικών με εξαίρεση την ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης (σημαίνει «καθιστή στη γη») . Στους αγώνες είχε την δυνατότητα με ίσους όρους να αγωνιστεί ο αριστοκράτης με τον απλό βοσκό , ο πολίτης από το φτωχό Αίγιο με τον πλούσιο Κυρηναίο. Προπόνηση των αθλητών. Σύμφωνα με τον Λουκιανό ο Σόλων λέει πως αναγκάζουν τους νέους να γυμνάζονται εντατικά όχι μόνο για να τα βραβεία των αγώνων, αφού ελάχιστοι θα τα καταφέρουν αλλά γιατί η ίδια η πόλη περιμένει μεγάλο όφελος από τις σωματικές τους ικανότητες. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα Σπαρτιάτη Ολυμπιονίκη του Σταδίου που απορεί όταν τον αποθεώνουν λέγοντας << μα στην Σπάρτη υπάρχουν πιο γρήγοροι από μένα>>. Πιθανόν στο πέρασμα των χρόνων κάποιοι αθλητές να προετοιμάζονταν κάπως πιο συστηματικά ενδεχομένως στα πλαίσια της εκπαίδευσης τους από την πόλη και να δημιουργήθηκαν πιο ειδικευμένοι προπονητές καθώς από τις πηγές φαίνεται πως γνώριζαν προπονητικές μεθόδους για την αύξηση του μυϊκού όγκου , για την διαλειμματική προπόνηση , την μυϊκή συναρμογή και κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους υπήρχε μέθοδός περιοδισμού (τετράς).Οι αθλητές που συμμετείχαν στους αγώνες ήταν υποχρεωμένοι να πάνε στην Ηλεία ένα μήνα πριν τους Ολυμπιακούς για να κριθεί εάν είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα.
Κάντε κλικ στο παρακάτω link για να συνεχίσετε την ανάγνωση του άρθρου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα.
Ο Αντώνης Κουφός είναι απόφοιτος του Τμήματος Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Α.Π.Θ. , Υπεύθυνος-Προπονητής του Running Team Αλεξανδρούπολης και δρομέας.
